Εν αρχή ην ο δάσκαλος. Μη ο δάσκαλος η φύση θα ήταν, δε θα ήταν όμως οι κοινωνίες. Θα υπήρχε ο χρόνος, αλλά δε θα υπήρχε η ιστορία. Και στο βασίλειο των ζωντανών ήχων θα άκουγε κανείς την κραυγή, τα χουγιαχτά, τα συνθήματα. Δε θα άκουγε όμως ούτε θα 'βλεπε τη φωνή, τα γράμματα της γραφής, τις συμφωνίες και τους χορούς.
...γιατί ο δάσκαλος είναι που μεταμορφώνει τον εγκέφαλο του ζώου σε νου του ανθρώπου. Αυτός κατορθώνει ώστε η ματιά του καθένα μας να μη μένει βλέμμα βοδιού, αλλά να γίνεται βιβλίο ανοιχτό να το διαβάζεις.
...ο δάσκαλος θωπεύει και μαλάζει έτσι το σώμα και την ψυχή μας, ώστε από τη στέρηση μας αποστάζεται το κλάμα, και από την πλησμονή κορφολογείται το γέλιο μας.
...Τα ζώα και τα φυτά δε γελάνε ούτε δακρύζουν. Γιατί τους λείπει ο δάσκαλος.
...Χωρίς το δάσκαλο ο λόγος θα σάπιζε άχρηστος μέσα στο έλος του κρανίου μας.
...Μ' ένα λόγο, ο δάσκαλος είναι ο ποιητής του ανθρώπου. Με την ίδια κυριότητα που ποιητής του κόσμου είναι ο θεός. Χωρίς το δάσκαλο το πνεύμα που πνέει (1) θα παραπόμενε άψυχος άνεμος.
...Και θυμηθείτε: ο Νεύτων, ο Χάμπλ, ο Αϊνστάιν και οι άλλοι που μίλησαν στο τηλέφωνο με το θεό και ήσαν όλοι τους δάσκαλοι.
Έτσι ορίζεται ο λόγος και η τιμή του δασκάλου. Το τιμολόγιο όμως με το οποίο κοστολογούν το έργο του οι εξουσίες και οι αρχές πρώτα και ύστερα το άκριτο πλήθος είναι αλλιώτικο. Αλίμονο! Άχρηστο για τις εφορείες.
...εμείς με τον καιρό εχάσαμε τον ιδρυτικό χαρακτήρα της λειτουργία του δασκάλου. Και τη δουλειά του την επήραμε σα μία από τις πολλές δουλειές των ανθρώπων. Ένα επάγγελμα ρουτίνας. Μια μονάδα εργασίας όμοια με τις άλλες βλέπουμε και στο δάσκαλο.
Εξεχάσαμε, δηλαδή, ότι στο ψηφιδωτό των επαγγελμάτων ο δάσκαλος δεν είναι η μια ψηφίδα ανάμεσα στις άλλες. Αλλά είναι ο καλλιτέχνης νους ο κοσμητικός και ο επόπτης που φιλοτεχνεί ολόκληρο το ψηφιδωτό.
...η υποβάθμιση της φύσης και της δουλειάς του δασκάλου, η πτώση του από τη θεία λειτουργία της αρχικότητας στην ταπεινή χειρωναξία της επανάληψης, σημάδεψε το πρώτο μεγάλο λάθος στην παδεία. Και μέσα στην ιστορία και τον πολιτισμό αντίστρεψε το νόημα των πραγμάτων.
...καταργήθηκε η αυστηρότητα στην επιλογή του υλικού, και η αυστηρότητα στη μέθοδο και στις σπουδές που θα δώσουν τον άξιο δάσκαλο. Από τους παλιούς χρόνους κοιτίδα των παιδαγωγών ήταν η τάξη των απελεύθερων και των δούλων. Και μάλιστα των πονηρών δούλων και των κακών. Τους αγαθούς και τους άξιους δούλους, λέει ο Πλούταρχος, τα αφεντικά του προόριζαν για τις σπουδαίες δουλειές. Καπετάνιοι, διαχειριστές, οικονόμοι, επιστάτες, σύμβουλοι (2).
...Σήμερα φτάσαμε στην αμμοποίηση των βουνών. Δάσκαλος πια μπορεί να γίνεται ο καθένας, όμοια όπως ο καθένας ημπορεί να γίνεται αρβυλοποιός, αιγογαλακτοπώλης, λεμβούχος, χατζής, μελισσοκόμος, μαγειροϋπάλληλος, αεριτζής, εντεροπώλης, λουλουδάς η πετροκόπος.
...Ξεχάσαμε, δηλαδή, ότι ο δάσκαλος από την άποψη της σπουδαιότητας και της ευθύνης είναι ένας εργάτης στο επίπεδο του νομοθέτη, του φύλακα στρατηγού, του κυβερνήτη, του γιατρού σωτήρα.
...Ακριβέστερα είναι ένα σκαλί πάνω απ' όλους αυτούς. Γιατί ο δάσκαλος είναι πυρφόρος της γνωστικής συνείδησης. Η λειτουργία που τελεί είναι θεία. Η μόνη θεία λειτουργία σε γη και ουρανό.
...Ωσόπου πια σήμερα έχουμε πλάσει σταθερό το δείγμα του δασκάλου. Μια αξιοδάκρυτη σώρεψη από μαζώματα, κι ένα ριντίκολο ηχηρό.
...Είναι ο σχολαστικός, ο ταβλαδόρος και ο αργόσχολος, ο καματερός στην παραπαιδεία, ο οσφυοκάμπτης, ο ψοφοδεής και ο ληρολόγος, ο δευτεροτριτοβάθμιος και ψιλικατζής δάσκαλος. Μίζερος και κακομοίρης, με την ομπρέλα και το γιλέκο, και με το ξεβλαστωμένο χαμόγελο. Είναι ο αεί πενόμενος και ο μύωψ, με τα ραιβά σκέλη και τα βρώμικα νύχια, που, όπως είπε κάποιος, ποτέ του δεν είχε ερωμένη ούτε ιδέα.
...Εκείνοι από μας που ρωτούν για την κακή και ψυχρή μέρα του δασκάλου, είναι οι ίδιοι που ρωτούν και τα άλλα άβολα ερωτήματα :
Γιατί λογουχάρη, τον κόσμο που τον κυβερνάει σήμερα αυτό το παγκόσμιο λόμπυ των αλητών; Γιατί σε διαστήματα τακτά οι φτωχοί και οι ανίδεοι άνθρωποι πρέπει να γίνουνται κρέας για τα κανόνια; Γιατί υπάρχουν από δω οι Σαρδανάπαλοι και οι άλλοι ασελγομανείς, και από κει οι σκυλόσιτοι και παραμονεύουν το κόκαλο από την πλούσια τράπεζα του έγκριτου ληστή και του έγκριτου κλέφτη; Γιατί τα πυρηνικά οπλοστάσια; Γιατί οι σφηκοφωλιές πόλεις, οι οχετοί λιμένες, και οι θάλασσες χαβούζες; Γιατί νυστάζουν τα πουλιά; Γιατί τα λουλούδια πάψανε να μοσχοβολούν στη γυάλα; Γιατί πέθανε ο θεός; που είπε ο μεγάλος ερημίτης (3).
Ερωτάμε για τα παράλογα, γιατί ξεχάσαμε του παραλογισμού τους το λόγο. Ότι φροντίσαμε, δηλαδή, να κατεβάσουμε το δάσκαλο από το φυσικό του πρωτάτο στα στερνά και τα έσχατα της υπόληψης και της ζωής.
Δεν ταξινομείται η παιδεία. Κι όσο τη λογαριάζαμε σαν επένδυση ανάμεσα στις άλλες, έστω και την πιο σημαντική, τόσο θα συνεχίσουμε να τελούμε σε σύγχυση φρενών. Έτσι, ώστε να μπερδεύουμε το ψάρι με τον ψαρά που το ψάρευε.
Αυτός είναι λοιπόν ο ρεκάζοντας δάσκαλος, ο τσαλαπατημένος από την κοινωνική του μειονεξία. Και από το καπέλωμα των συρμών της εποχής μας, που ορμούν και χύνουνται στην παιδεία όπως ο άνεμος στα σκισμένα πανιά. Και από τις ντιρεκτίβες των κέντρων απόφασης, που μετατρέπουν τα σχολεία σε εργοστάσια μαζικής κατασκευής ανθρωπάριων.
...Σα μονάδα ατομική, μέσα στην τάξη που είναι διαπιστεμένος του χώρος, τίποτα δεν εμποδίζει το φωτισμένο δάσκαλο να σκορπίζει στους μαθητές του το φως.
...Να χτίζεις στο μάρμαρο της γνώσης, και να γκρεμίζεις την αχεροπλιθιά της πρόληψης.
Σωστή παιδεία θα ειπεί να μαθαίνεις στους νέους τη ζωή, και να τους ξεμαθαίνεις τις δεισιδαιμονίες από νήπια τους περνάει μια παράδοση άρρωστη μέσα από την οικογένεια, την κοινωνία, την πολιτεία, την εκκλησία, τα μέσα ενημέρωσης, και τους άλλους παράγοντες της αγωγής.
...Αυτό σημαίνει το discimus vitae. Ο δάσκαλος να' ναι η δύναμη, πράξη ο μαθητής, και το σχολείο γιορτή.
...το πλήθος οι δάσκαλοι δεν μαθαίνουν τα παιδιά για τη ζωή και την πράξη, αλλά για το σχολείο και τα βιβλία. Εγώ σου τα λέω, για να τα ειπώ. Και συ μην σώσει να τα μάθεις!
...Η πρώτη λοιπόν εντολή είναι να χτίζουμε την ψυχή του παιδιού στην πέτρα της ζωής. Η δεύτερη να καθαρίζουμε από μέσα του τη σκουριά των προλήψεων.
Χωρίς να το ξέρουμε και χωρίς να το εννοούμε, από τα γεννοφάσκια του φιδοζώνουμε το παιδί με δεισιδαιμονίες, προλήψεις και μαγικούς κατάδεσμους. Και με τα δηλητήρια αυτά πνίγουμε την ψυχή του. Όπως τα ζιζάνια και τα άλλα αγριόχορτα πνίγουν το στάρι.
Λερναία Ύδρα είναι οι προλήψεις. Και Λεβιάθαν που καταπίνει τις θάλασσες. Φορτώνουμε στη ράχη του νέου ανθρώπου την άρρωστη φαντασία μας, τις ψευτιές, την άγνοια, την ηθική μας απολίθωση, τις έντρομες παραστάσεις και όλο τον καταποντισμένο αταβισμό των προγόνων. Και το αναγκάζουμε να σηκώσει στον ώμο αυτό το γιουσουρούμ της αχρηστίας και της οξείδωσης, όπως εσήκωνε ο αρχαίος τιτάνας τον ουρανό.
...Αγωνιζόμαστε να αφαιρέσουμε τη φύση μέσα από τον παιδί, και την ανταλλάζουμε με την άρρωστη γνώμη μας.
Και δώστου οι παπάδες με τα θυμιατά στις γωνιές του κοιμητηρίων... Και δώστου οι αγύρτες με τα ωροσκόπια και τους ζωδιακούς σε εφημερίδες, περιοδικά και τελεβίζια... Και δώστου οι προσευχές του Ρήγκαν (κάποιος πρόεδρος της Αμερικής ήταν αυτός) για να πάνε στον παράδεισο οι οχτώ άτυχοι αστροναύτες που χαθήκανε τη στιγμή της εκτόξευσης... Και δώστου το τροπάρι για την καλή ψυχή και τα καλά στερνά...
Και δώστου τα σακιά το αλεύρι και οι ασπιρίνες. Να στέλνουμε οι πολιτισμένοι στους λιμοκτόνους της Αφρικής και της Ασίας κατά τις σιτοδείες και τις μεγάλες στέγνιες. Τους παίρνουμε το άλογο, κι απέ γενναιόδωρα τους χαρίζουμε το πέταλο. Έχεις ακουστά για το χαλκό της Χιλής, και για το ουράνιο στο πρώην γαλλικό Κογκό;
...Κόκκινο σαν παπαρούνα και κίτρινο σαν τη χολή είναι το αφιονοτόπι της ψευτιάς και των προλήψεων. Η στρατηγική να καταστρέφεται το φυσικό τοπίο του παιδιού με τις προλήψεις είναι σκόπιμη, κατευθυνόμενη, κακουργηματική τρις και τετράκις σε θάνατο, και απάνθρωπη.
...Τόσοι και τέτοιοι είναι οι θρόνοι και οι δυναστείες των προλήψεων. Και γι' αυτό ο άξιος δάσκαλος και ο δίκαιος που κάνει άξια και δίκαια τη δουλειά του τη μέρα χτίζει και τη νύχτα γκρεμίζει.
Από δω, δηλαδή, ξεχερσώνει την ψευτιά και τις προλήψεις και από κει σπέρνει καθαρό το χωράφι του παιδιού με το φως των γνώσεων.
Δάσκαλος που αγνοεί το πρώτο μισό, το χρέος δηλαδή του χαλαστή, δε μορφώνει ανθρώπους. Απλά γιατροπορεύει άρρωστους.
...Στο χώρο της παιδείας ο Δελμούζος είναι το ανάλογο του Ρήγα, του Δημήτρη Υψηλάντη, του Θοδωράκη Κολοκοτρώνη. Και να ιδείς που τα πράγματα οικονόμησαν έτσι τη συγκυρία, ώστε να 'χουμε την πειραματική απόδειξη αυτής της ομοιότητας.
Μιλώ για τη δίκη τ' Αναπλιού (4). Τη δεύτερη μετά τη δίκη του Κολοκοτρώνη. Τότε αδικοκρίθηκε ο πρώτος στη λεβεντιά και το σπαθί. Τώρα αδικοκρίθηκε ο άρχοντας για τα γράμματα και για τα σχολειά.
Ο Δελμούζος, δηλαδή, επιχείρησε να κάμει τη μέσα Επανάσταση. Λευτερωθήκαμε από τον εθνικό δυνάστη, να λυτρωθούμε και από τον πνευματικό τύραννο. Όπως ακριβώς το 'λεγε ο Σολωμός που ταύτιζε, καθώς είναι γνωστό, το λογιότατο και τον τούρκο (5).
...Πολλές φορές αναρωτήθηκα ποια εικόνα και ποια ιδέα ανθρώπου είχε στο μυαλό του ο Βάρναλης όταν σκάρωσε το Πρωτοχρονιάτικο. Ακούστε βροντές και αστροπελέκια που είναι δυνατότερα από τα κανόνια του Ναπολέοντα (6).
ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΤΙΚΟ
Σαράντα σβέρκοι βωδινοί με λαδωμένες μπούκλες,
σκεμπέδες σταυροθολωτοί και βρώμιες ποδαρούκλες,
ξετσίπωτοι, ακαμάτηδες, τσιμπούρια και κορέοι
ντυμένοι στα μαλάματα κ' επίσημοι κι ωραίοι.
Σαράντα λύκοι με προβιά (γι' αυτούς βαρά η καμπάνα)
καθένας γουρουνόπουλο, καθένας νταμιτζάνα!
Κι απέ ρεβάμενοι βαθιά ξαπλώσανε στο τζάκι
κι αβάσταγες ενιώσανε φαγούρες στο μπατζάκι.
Όξ' ο κοσμάκης φώναζε - Πεινάμε τέτοιες μέρες,
γερόντοι και γερόντισσες, παιδάκια και μητέρες˙
κ' οι των επίγειων αγαθών σφιχτοί νοικοκυρέοι
άνοιξαν τα παράθυρα και κράξαν : - Είστε αθέοι.
...Αντικρύ στους αετούς και τα ύψη χαμοπετάνε και πηδοκοπούν ετούτοι οι κόρακες και οι γύπες. Τη θανάσιμη αλλά και ηρωική αντιπαράθεση την έχει παραστήσει ο Πίνδαρος από τον παλαιό καιρό.
Κόρακες με ακράτητη γλώσσα ανόητα γαυριούν
παραβγαίνοντας τον αϊτό, το θεϊκό όρνιο του Δία (7).
Παραπομπές :
1. Το πνεύμα, η πνοή, η αναπνοή, ο άνεμος, ο animus, η anima, η ψυχή, το animal που είναι το έμψυχο ζώο. Το animal educandum είναι το ζώο που μπορεί να γίνει δεκτικό παιδείας μέσω του δασκάλου. Και αυτός είναι ο άνθρωπος.
2. Πλουτάρχου, Περί παίδων αγωγής, 7 (Εκδ. Αθ. Βερτσέτη με εισαγωγή, μετάφραση και σχόλια, Αθήνα 1986).
3. Ο θεός είναι νεκρός, Gott ist tot. Είναι η γνωστή διατύπωση του Νίτσε. (Sämtliche Werke, II, 279, εκδ. K.Schlechta), που περιγράφει μέσα στα πλαίσια του ευρωπαϊκού πολιτισμού την πτώση από το φυσικό και τον αληθινό, στον πλαστικό και στον ψεύτικο άνθρωπο.
4. Η Δίκη του Κολοκοτρώνη στο Ναύπλιο στα 1836 και η Δίκη του Δελμούζου στο Ναύπλιο στα 1914 είναι δυο εθνικές στιγμές τρόμου και κατάπτυξης σχετικά με το κατηγορητήριό τους, σθένους και έξαρσης σχετικά με την ετυμηγορία τους.
5. Σολωμού Δ, Άπαντα, τομ. 2, σελ. 12 (Εκδ. Λ. Πολίτη).
6. Ο Ναπολέων έλεγε ότι μόνο οι κεραυνοί ήσαν δυνατότεροι από τα κανόνια του.
7. Πινδ., Ολυμπ. 2, 86-88
μαθόντες δε λάβροι
παγγλωσίᾳ κόρακες ὣς ἄκραντα γαρυέτον
Διός πρός ὄρνιχα θεῖον.
Δημήτρης Λιαντίνης
Αποσπάσματα από "Τα Ελληνικά"
Copyright by D. Liantini 2005
από το ΑΝΟΙΧΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ
...γιατί ο δάσκαλος είναι που μεταμορφώνει τον εγκέφαλο του ζώου σε νου του ανθρώπου. Αυτός κατορθώνει ώστε η ματιά του καθένα μας να μη μένει βλέμμα βοδιού, αλλά να γίνεται βιβλίο ανοιχτό να το διαβάζεις.
...ο δάσκαλος θωπεύει και μαλάζει έτσι το σώμα και την ψυχή μας, ώστε από τη στέρηση μας αποστάζεται το κλάμα, και από την πλησμονή κορφολογείται το γέλιο μας.
...Τα ζώα και τα φυτά δε γελάνε ούτε δακρύζουν. Γιατί τους λείπει ο δάσκαλος.
...Χωρίς το δάσκαλο ο λόγος θα σάπιζε άχρηστος μέσα στο έλος του κρανίου μας.
...Μ' ένα λόγο, ο δάσκαλος είναι ο ποιητής του ανθρώπου. Με την ίδια κυριότητα που ποιητής του κόσμου είναι ο θεός. Χωρίς το δάσκαλο το πνεύμα που πνέει (1) θα παραπόμενε άψυχος άνεμος.
...Και θυμηθείτε: ο Νεύτων, ο Χάμπλ, ο Αϊνστάιν και οι άλλοι που μίλησαν στο τηλέφωνο με το θεό και ήσαν όλοι τους δάσκαλοι.
Έτσι ορίζεται ο λόγος και η τιμή του δασκάλου. Το τιμολόγιο όμως με το οποίο κοστολογούν το έργο του οι εξουσίες και οι αρχές πρώτα και ύστερα το άκριτο πλήθος είναι αλλιώτικο. Αλίμονο! Άχρηστο για τις εφορείες.
...εμείς με τον καιρό εχάσαμε τον ιδρυτικό χαρακτήρα της λειτουργία του δασκάλου. Και τη δουλειά του την επήραμε σα μία από τις πολλές δουλειές των ανθρώπων. Ένα επάγγελμα ρουτίνας. Μια μονάδα εργασίας όμοια με τις άλλες βλέπουμε και στο δάσκαλο.
Εξεχάσαμε, δηλαδή, ότι στο ψηφιδωτό των επαγγελμάτων ο δάσκαλος δεν είναι η μια ψηφίδα ανάμεσα στις άλλες. Αλλά είναι ο καλλιτέχνης νους ο κοσμητικός και ο επόπτης που φιλοτεχνεί ολόκληρο το ψηφιδωτό.
...η υποβάθμιση της φύσης και της δουλειάς του δασκάλου, η πτώση του από τη θεία λειτουργία της αρχικότητας στην ταπεινή χειρωναξία της επανάληψης, σημάδεψε το πρώτο μεγάλο λάθος στην παδεία. Και μέσα στην ιστορία και τον πολιτισμό αντίστρεψε το νόημα των πραγμάτων.
...καταργήθηκε η αυστηρότητα στην επιλογή του υλικού, και η αυστηρότητα στη μέθοδο και στις σπουδές που θα δώσουν τον άξιο δάσκαλο. Από τους παλιούς χρόνους κοιτίδα των παιδαγωγών ήταν η τάξη των απελεύθερων και των δούλων. Και μάλιστα των πονηρών δούλων και των κακών. Τους αγαθούς και τους άξιους δούλους, λέει ο Πλούταρχος, τα αφεντικά του προόριζαν για τις σπουδαίες δουλειές. Καπετάνιοι, διαχειριστές, οικονόμοι, επιστάτες, σύμβουλοι (2).
...Σήμερα φτάσαμε στην αμμοποίηση των βουνών. Δάσκαλος πια μπορεί να γίνεται ο καθένας, όμοια όπως ο καθένας ημπορεί να γίνεται αρβυλοποιός, αιγογαλακτοπώλης, λεμβούχος, χατζής, μελισσοκόμος, μαγειροϋπάλληλος, αεριτζής, εντεροπώλης, λουλουδάς η πετροκόπος.
...Ξεχάσαμε, δηλαδή, ότι ο δάσκαλος από την άποψη της σπουδαιότητας και της ευθύνης είναι ένας εργάτης στο επίπεδο του νομοθέτη, του φύλακα στρατηγού, του κυβερνήτη, του γιατρού σωτήρα.
...Ακριβέστερα είναι ένα σκαλί πάνω απ' όλους αυτούς. Γιατί ο δάσκαλος είναι πυρφόρος της γνωστικής συνείδησης. Η λειτουργία που τελεί είναι θεία. Η μόνη θεία λειτουργία σε γη και ουρανό.
...Ωσόπου πια σήμερα έχουμε πλάσει σταθερό το δείγμα του δασκάλου. Μια αξιοδάκρυτη σώρεψη από μαζώματα, κι ένα ριντίκολο ηχηρό.
...Είναι ο σχολαστικός, ο ταβλαδόρος και ο αργόσχολος, ο καματερός στην παραπαιδεία, ο οσφυοκάμπτης, ο ψοφοδεής και ο ληρολόγος, ο δευτεροτριτοβάθμιος και ψιλικατζής δάσκαλος. Μίζερος και κακομοίρης, με την ομπρέλα και το γιλέκο, και με το ξεβλαστωμένο χαμόγελο. Είναι ο αεί πενόμενος και ο μύωψ, με τα ραιβά σκέλη και τα βρώμικα νύχια, που, όπως είπε κάποιος, ποτέ του δεν είχε ερωμένη ούτε ιδέα.
...Εκείνοι από μας που ρωτούν για την κακή και ψυχρή μέρα του δασκάλου, είναι οι ίδιοι που ρωτούν και τα άλλα άβολα ερωτήματα :
Γιατί λογουχάρη, τον κόσμο που τον κυβερνάει σήμερα αυτό το παγκόσμιο λόμπυ των αλητών; Γιατί σε διαστήματα τακτά οι φτωχοί και οι ανίδεοι άνθρωποι πρέπει να γίνουνται κρέας για τα κανόνια; Γιατί υπάρχουν από δω οι Σαρδανάπαλοι και οι άλλοι ασελγομανείς, και από κει οι σκυλόσιτοι και παραμονεύουν το κόκαλο από την πλούσια τράπεζα του έγκριτου ληστή και του έγκριτου κλέφτη; Γιατί τα πυρηνικά οπλοστάσια; Γιατί οι σφηκοφωλιές πόλεις, οι οχετοί λιμένες, και οι θάλασσες χαβούζες; Γιατί νυστάζουν τα πουλιά; Γιατί τα λουλούδια πάψανε να μοσχοβολούν στη γυάλα; Γιατί πέθανε ο θεός; που είπε ο μεγάλος ερημίτης (3).
Ερωτάμε για τα παράλογα, γιατί ξεχάσαμε του παραλογισμού τους το λόγο. Ότι φροντίσαμε, δηλαδή, να κατεβάσουμε το δάσκαλο από το φυσικό του πρωτάτο στα στερνά και τα έσχατα της υπόληψης και της ζωής.
Δεν ταξινομείται η παιδεία. Κι όσο τη λογαριάζαμε σαν επένδυση ανάμεσα στις άλλες, έστω και την πιο σημαντική, τόσο θα συνεχίσουμε να τελούμε σε σύγχυση φρενών. Έτσι, ώστε να μπερδεύουμε το ψάρι με τον ψαρά που το ψάρευε.
Αυτός είναι λοιπόν ο ρεκάζοντας δάσκαλος, ο τσαλαπατημένος από την κοινωνική του μειονεξία. Και από το καπέλωμα των συρμών της εποχής μας, που ορμούν και χύνουνται στην παιδεία όπως ο άνεμος στα σκισμένα πανιά. Και από τις ντιρεκτίβες των κέντρων απόφασης, που μετατρέπουν τα σχολεία σε εργοστάσια μαζικής κατασκευής ανθρωπάριων.
...Σα μονάδα ατομική, μέσα στην τάξη που είναι διαπιστεμένος του χώρος, τίποτα δεν εμποδίζει το φωτισμένο δάσκαλο να σκορπίζει στους μαθητές του το φως.
...Να χτίζεις στο μάρμαρο της γνώσης, και να γκρεμίζεις την αχεροπλιθιά της πρόληψης.
Σωστή παιδεία θα ειπεί να μαθαίνεις στους νέους τη ζωή, και να τους ξεμαθαίνεις τις δεισιδαιμονίες από νήπια τους περνάει μια παράδοση άρρωστη μέσα από την οικογένεια, την κοινωνία, την πολιτεία, την εκκλησία, τα μέσα ενημέρωσης, και τους άλλους παράγοντες της αγωγής.
...Αυτό σημαίνει το discimus vitae. Ο δάσκαλος να' ναι η δύναμη, πράξη ο μαθητής, και το σχολείο γιορτή.
...το πλήθος οι δάσκαλοι δεν μαθαίνουν τα παιδιά για τη ζωή και την πράξη, αλλά για το σχολείο και τα βιβλία. Εγώ σου τα λέω, για να τα ειπώ. Και συ μην σώσει να τα μάθεις!
...Η πρώτη λοιπόν εντολή είναι να χτίζουμε την ψυχή του παιδιού στην πέτρα της ζωής. Η δεύτερη να καθαρίζουμε από μέσα του τη σκουριά των προλήψεων.
Χωρίς να το ξέρουμε και χωρίς να το εννοούμε, από τα γεννοφάσκια του φιδοζώνουμε το παιδί με δεισιδαιμονίες, προλήψεις και μαγικούς κατάδεσμους. Και με τα δηλητήρια αυτά πνίγουμε την ψυχή του. Όπως τα ζιζάνια και τα άλλα αγριόχορτα πνίγουν το στάρι.
Λερναία Ύδρα είναι οι προλήψεις. Και Λεβιάθαν που καταπίνει τις θάλασσες. Φορτώνουμε στη ράχη του νέου ανθρώπου την άρρωστη φαντασία μας, τις ψευτιές, την άγνοια, την ηθική μας απολίθωση, τις έντρομες παραστάσεις και όλο τον καταποντισμένο αταβισμό των προγόνων. Και το αναγκάζουμε να σηκώσει στον ώμο αυτό το γιουσουρούμ της αχρηστίας και της οξείδωσης, όπως εσήκωνε ο αρχαίος τιτάνας τον ουρανό.
...Αγωνιζόμαστε να αφαιρέσουμε τη φύση μέσα από τον παιδί, και την ανταλλάζουμε με την άρρωστη γνώμη μας.
Και δώστου οι παπάδες με τα θυμιατά στις γωνιές του κοιμητηρίων... Και δώστου οι αγύρτες με τα ωροσκόπια και τους ζωδιακούς σε εφημερίδες, περιοδικά και τελεβίζια... Και δώστου οι προσευχές του Ρήγκαν (κάποιος πρόεδρος της Αμερικής ήταν αυτός) για να πάνε στον παράδεισο οι οχτώ άτυχοι αστροναύτες που χαθήκανε τη στιγμή της εκτόξευσης... Και δώστου το τροπάρι για την καλή ψυχή και τα καλά στερνά...
Και δώστου τα σακιά το αλεύρι και οι ασπιρίνες. Να στέλνουμε οι πολιτισμένοι στους λιμοκτόνους της Αφρικής και της Ασίας κατά τις σιτοδείες και τις μεγάλες στέγνιες. Τους παίρνουμε το άλογο, κι απέ γενναιόδωρα τους χαρίζουμε το πέταλο. Έχεις ακουστά για το χαλκό της Χιλής, και για το ουράνιο στο πρώην γαλλικό Κογκό;
...Κόκκινο σαν παπαρούνα και κίτρινο σαν τη χολή είναι το αφιονοτόπι της ψευτιάς και των προλήψεων. Η στρατηγική να καταστρέφεται το φυσικό τοπίο του παιδιού με τις προλήψεις είναι σκόπιμη, κατευθυνόμενη, κακουργηματική τρις και τετράκις σε θάνατο, και απάνθρωπη.
...Τόσοι και τέτοιοι είναι οι θρόνοι και οι δυναστείες των προλήψεων. Και γι' αυτό ο άξιος δάσκαλος και ο δίκαιος που κάνει άξια και δίκαια τη δουλειά του τη μέρα χτίζει και τη νύχτα γκρεμίζει.
Από δω, δηλαδή, ξεχερσώνει την ψευτιά και τις προλήψεις και από κει σπέρνει καθαρό το χωράφι του παιδιού με το φως των γνώσεων.
Δάσκαλος που αγνοεί το πρώτο μισό, το χρέος δηλαδή του χαλαστή, δε μορφώνει ανθρώπους. Απλά γιατροπορεύει άρρωστους.
...Στο χώρο της παιδείας ο Δελμούζος είναι το ανάλογο του Ρήγα, του Δημήτρη Υψηλάντη, του Θοδωράκη Κολοκοτρώνη. Και να ιδείς που τα πράγματα οικονόμησαν έτσι τη συγκυρία, ώστε να 'χουμε την πειραματική απόδειξη αυτής της ομοιότητας.
Μιλώ για τη δίκη τ' Αναπλιού (4). Τη δεύτερη μετά τη δίκη του Κολοκοτρώνη. Τότε αδικοκρίθηκε ο πρώτος στη λεβεντιά και το σπαθί. Τώρα αδικοκρίθηκε ο άρχοντας για τα γράμματα και για τα σχολειά.
Ο Δελμούζος, δηλαδή, επιχείρησε να κάμει τη μέσα Επανάσταση. Λευτερωθήκαμε από τον εθνικό δυνάστη, να λυτρωθούμε και από τον πνευματικό τύραννο. Όπως ακριβώς το 'λεγε ο Σολωμός που ταύτιζε, καθώς είναι γνωστό, το λογιότατο και τον τούρκο (5).
...Πολλές φορές αναρωτήθηκα ποια εικόνα και ποια ιδέα ανθρώπου είχε στο μυαλό του ο Βάρναλης όταν σκάρωσε το Πρωτοχρονιάτικο. Ακούστε βροντές και αστροπελέκια που είναι δυνατότερα από τα κανόνια του Ναπολέοντα (6).
ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΤΙΚΟ
Σαράντα σβέρκοι βωδινοί με λαδωμένες μπούκλες,
σκεμπέδες σταυροθολωτοί και βρώμιες ποδαρούκλες,
ξετσίπωτοι, ακαμάτηδες, τσιμπούρια και κορέοι
ντυμένοι στα μαλάματα κ' επίσημοι κι ωραίοι.
Σαράντα λύκοι με προβιά (γι' αυτούς βαρά η καμπάνα)
καθένας γουρουνόπουλο, καθένας νταμιτζάνα!
Κι απέ ρεβάμενοι βαθιά ξαπλώσανε στο τζάκι
κι αβάσταγες ενιώσανε φαγούρες στο μπατζάκι.
Όξ' ο κοσμάκης φώναζε - Πεινάμε τέτοιες μέρες,
γερόντοι και γερόντισσες, παιδάκια και μητέρες˙
κ' οι των επίγειων αγαθών σφιχτοί νοικοκυρέοι
άνοιξαν τα παράθυρα και κράξαν : - Είστε αθέοι.
...Αντικρύ στους αετούς και τα ύψη χαμοπετάνε και πηδοκοπούν ετούτοι οι κόρακες και οι γύπες. Τη θανάσιμη αλλά και ηρωική αντιπαράθεση την έχει παραστήσει ο Πίνδαρος από τον παλαιό καιρό.
Κόρακες με ακράτητη γλώσσα ανόητα γαυριούν
παραβγαίνοντας τον αϊτό, το θεϊκό όρνιο του Δία (7).
Παραπομπές :
1. Το πνεύμα, η πνοή, η αναπνοή, ο άνεμος, ο animus, η anima, η ψυχή, το animal που είναι το έμψυχο ζώο. Το animal educandum είναι το ζώο που μπορεί να γίνει δεκτικό παιδείας μέσω του δασκάλου. Και αυτός είναι ο άνθρωπος.
2. Πλουτάρχου, Περί παίδων αγωγής, 7 (Εκδ. Αθ. Βερτσέτη με εισαγωγή, μετάφραση και σχόλια, Αθήνα 1986).
3. Ο θεός είναι νεκρός, Gott ist tot. Είναι η γνωστή διατύπωση του Νίτσε. (Sämtliche Werke, II, 279, εκδ. K.Schlechta), που περιγράφει μέσα στα πλαίσια του ευρωπαϊκού πολιτισμού την πτώση από το φυσικό και τον αληθινό, στον πλαστικό και στον ψεύτικο άνθρωπο.
4. Η Δίκη του Κολοκοτρώνη στο Ναύπλιο στα 1836 και η Δίκη του Δελμούζου στο Ναύπλιο στα 1914 είναι δυο εθνικές στιγμές τρόμου και κατάπτυξης σχετικά με το κατηγορητήριό τους, σθένους και έξαρσης σχετικά με την ετυμηγορία τους.
5. Σολωμού Δ, Άπαντα, τομ. 2, σελ. 12 (Εκδ. Λ. Πολίτη).
6. Ο Ναπολέων έλεγε ότι μόνο οι κεραυνοί ήσαν δυνατότεροι από τα κανόνια του.
7. Πινδ., Ολυμπ. 2, 86-88
μαθόντες δε λάβροι
παγγλωσίᾳ κόρακες ὣς ἄκραντα γαρυέτον
Διός πρός ὄρνιχα θεῖον.
Δημήτρης Λιαντίνης
Αποσπάσματα από "Τα Ελληνικά"
Copyright by D. Liantini 2005
από το ΑΝΟΙΧΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ