Αναδηµοσιευµένο από το περιοδικό «Ανιχνεύσεις», Οκτώβριος 1998
Της ΧΑΡΙΚΛΕΙΑΣ ΜΗΝΗ
«Οι Ολυµπιάδες ήταν στο ξεκίνηµά τους αγώνες γυναικών! Τελούνταν προς τιµήν της Ήρας, της οποίας ο πρώτος ναός είχε κιόλας κτιστεί το 1.100 π.Χ.»
Τα λόγια αυτά της Γερµανίδας συγγραφέως Ζίγκριτ Αµµέρ (Λεοντίδου Ε. & S.R. Ammer, Η Ελλάδα των γυναικών, Εναλλακτικές Εκδόσεις) αποτελούν πρόκληση προς την παραδοσιακή ανδροκρατούµενη αντίληψη για τον αρχαίο ελληνικό αθλητισµό. Τι στ' αλήθεια συνέβαινε; Ο Παυσανίας λέει ρητά ότι κάθε τέταρτο έτος στην Ολυµπία τελούνταν αγώνες δρόµου ανάµεσα σε παρθένες (ανύπαντρες κοπέλες) προς τιµήν της θεάς Ήρας. Πρόκειται για τα περίφηµα Ηραία, τους γυναικείους Ολυµπιακούς Αγώνες, που σήµερα είναι σχεδόν ολότελα άγνωστοι, επισκιασµένοι από τους µεγάλους ανδρικούς. Λέγεται ότι τους καθιέρωσε η βασίλισσα Ιπποδάµεια από ευγνωµοσύνη προς τη θεά για το γάµο της µε τον Πέλοπα. Στα ιστορικά χρόνια, η διοργάνωση των Ηραίων ήταν επίσης στα χέρια γυναικών. Υπεύθυνες ήταν δεκαέξι γερόντισσες της Ήλιδας από τις πιο επιφανείς οικογένειες.
Το µήκος του δρόµου που διήνυαν οι αθλήτριες της Ολυµπίας, ήταν τα 5/6 του σταδίου. Αγωνίζονταν φορώντας κοντό χιτώνα, που άφηνε γυµνό το δεξί ώµο και στήθος, αµφίεση που θυµίζει τις απεικονίσεις των Αµαζόνων. Ο Παυσανίας µας πληροφορεί ότι οι αθλήτριες χωρίζονταν σε τρεις κατηγορίες ανάλογα µε την ηλικία τους. Οι αρχαίοι αγώνες συνδέονταν άµεσα µε τη θρησκεία και τα Ηραία περιλάµβαναν πολλά τελετουργικά και λατρευτικά στοιχεία. Οι δεκαέξι γυναίκες είχαν το ιερατικό καθήκον να υφαίνουν κάθε τέσσερα χρόνια τον καινούριο πέπλο της θεάς. Ακόµη, τα βραβεία που έπαιρναν οι νικήτριες είχαν θρησκευτική σηµασία: στεφάνι από την ιερή αγριελιά - δέντρο συµβολικό της γονιµότητας, της Σελήνης και της Γης - και µέρος από την αγελάδα που θυσιαζόταν στη θεά.
Η «βοϊδοµάτα» (βοώπις) Ήρα είχε ως σύµβολο την αγελάδα, ζώο ιερό που συνδεόταν επίσης µε τη Μητέρα-Θεά, τη Σελήνη και τη Γαία (ο ∆ίας σχετιζόταν µε τον Ταύρο, έµβληµα της γονιµότητας, και τον Ήλιο). Οι νεαρές νικήτριες αξιώνονταν µια 2 ιδιαίτερη τιµή, που φανέρωνε την ιερότητα των αγώνων: µπορούσαν να αφιερώσουν αγαλµατίδια µε τη µορφή τους στο Ηραίο, το ναό της θεάς στην Ολυµπία, κάποια από τα οποία σώζονται ως σήµερα.
Ήταν πραγµατικά τα Ηραία αρχαιότερα από τους ανδρικούς αγώνες; Προέρχονταν άραγε από µια παλιότερη εποχή, στην οποία οι γυναίκες και οι θεές πρωταγωνιστούσαν στην κοινωνία και στη θρησκεία;
Σύµφωνα µε την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (τόµ. Β, Εκδοτική Αθηνών) «η πιο παλιά θεότητα της Ολυµπίας ήταν η Γη. Η λατρεία της συνδέεται µε την προελληνική µορφή της χθόνιας αιγαιακής Θεάς-Μητέρας. Η λατρεία της θεάς της γονιµότητας στους µυκηναϊκούς χρόνους συνδέεται µε τη µορφή της Ήρας, της ∆ήµητρας και της Ιπποδάµειας. Η αρχαιότητα της λατρείας της Ήρας στην Άλτι (ιερή κοιλάδα της Ολυµπίας), ο ρόλος της ιέρειας της ∆ήµητρος Χαµύνης στους αγώνες των ιστορικών χρόνων και ο βωµός της θεάς στο στάδιο δείχνουν την παλιά κυριαρχία των γυναικείων θεοτήτων στην Ολυµπία». Ο ∆ίας λατρευόταν αρχικά δίπλα στην κύρια θεότητα, την Ήρα, στο δικό της ναό. Ο ναός αυτός, ο αρχαιότερος ελληνικός ναός που έχει βρεθεί, είναι χτισµένος πάνω σε ακόµη παλαιότερο βωµό, αφιερωµένο σε θηλυκή θεότητα.
Η ερευνήτρια J.E. Harrison και ο πανεπιστηµιακός καθηγητής F.M. Conford πιθανολογούν (Η προέλευση των Ολυµπιακών Αγώνων, εκδ. Ιάµβλιχος) ότι πραγµατικά οι γυναικείοι αγώνες είναι οι αρχαιότεροι µε βάση την ηµεροµηνία διεξαγωγής τους. Οι ανδρικοί Ολυµπιακοί Αγώνες τελούνταν εναλλάξ τον Αύγουστο ή το Σεπτέµβριο (Απολλώνιο και Παρθένιο κατά το ηλιακό ηµερολόγιο), δηλαδή άλλοτε πριν κι άλλοτε µετά τα Ηραία. Ο µήνας Παρθένιος πιθανότατα πήρε το όνοµά του από τους παρθενικούς αγώνες των Ηραίων - η Παρθένος, µια από τις τρεις µορφές της Μεγάλης Θεάς, ήταν επίσης τίτλος της Ήρας, η οποία ανανέωνε κάθε χρόνο την παρθενικότητά της λουόµενη σε ιερή πηγή.
Αν οι αγώνες αυτοί ήταν πράγµατι προγενέστεροι των ανδρικών, αυτό θα εξηγούσε γιατί οι ανδρικοί Ολυµπιακοί τελούνταν εναλλάξ πριν ή µετά τους γυναικείους: αν οι αγώνες προς τιµή του ∆ία διεξάγονταν σταθερά πριν τα Ηραία, αυτό θα πρόσβαλλε τη θεά. Αν πάλι συνέβαινε το αντίθετο, θα µειωνόταν το κύρος του θεού. Η εναλλαγή 3 της ηµεροµηνίας των ανδρικών αγώνων αποτελούσε πιθανόν τη λύση στο πρόβληµα αυτό.
Η Χάρισον και ο Κόνφορντ δίνουν µια ακόµη θρησκευτική προέκταση στους Ολυµπιακούς Αγώνες: πιστεύουν πως η νικήτρια των Ηραίων θα πρέπει να συµβόλιζε τη θεά, την Ιπποδάµεια-Ήρα-Σελήνη, ενώ αντίστοιχα ο νικητής των ανδρικών αγώνων τον Πέλοπα-∆ία-Ήλιο. Ίσως, λοιπόν, ένας από τους πρωταρχικούς σκοπούς των Ολυµπιάδων να ήταν η ανάδειξη των νέων που θα ενσάρκωναν το θεϊκό ζευγάρι σε µια τελετουργία γονιµότητας. Η γονιµότητα της Γης και των ανθρώπων είναι η ίδια η εξασφάλιση της ζωής, και ο ιερός Γάµος ήταν στοιχείο θεµελιώδες σε πολλές αρχαίες θρησκείες.
Η αρχαιότητα της γυναικείας λατρείας στην Ολυµπία, η εναλλαγή στην ηµεροµηνία των ανδρικών αγώνων και το γονιµικό στοιχείο του Ιερού Γάµου, που συνδέεται µε την προϊστορική Θεά, αποτελούν σαφείς ενδείξεις ότι οι Ολυµπιάδες πιθανόν να ήταν γυναικείοι αγώνες στο ξεκίνηµά τους, µια επιβίωση από πανάρχαιες προπατριαρχικές κοινωνίες. Το βέβαιο είναι ότι οι παρθενικοί Ολυµπιακοί Αγώνες, τα Ηραία, υπήρξαν και ήταν τουλάχιστον εξίσου παλιοί µε τους ανδρικούς. Ωστόσο, δηµιουργείται η απορία: γιατί οι γυναικείοι αυτοί αγώνες είναι σχεδόν άγνωστοι ακόµα και στην ίδια τους την πατρίδα, ενώ οι αντίστοιχοι ανδρικοί έχουν γίνει γνωστοί ανά την υφήλιο; Μήπως γιατί η ως τώρα ανδροκρατούµενη επιστήµη της ιστοριογραφίας συχνά παραβλέπει τη γυναικεία συνεισφορά στον πολιτισµό; Αν είναι έτσι, τότε η ολοένα αυξανόµενη συµµετοχή των γυναικών στην ιστορική έρευνα µας επιφυλάσσει κι άλλες εκπλήξεις!
Ευχαριστούμε τον αγαπητό συνάδελφο Θοδωρή Στεφανόπουλο για την προώθηση του ενδιαφέροντος δημοσιεύματος.
Πηγή: www.geocities.com/Baja/Mesa/8511/irea.html
από το ΑΝΟΙΧΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ
Της ΧΑΡΙΚΛΕΙΑΣ ΜΗΝΗ
«Οι Ολυµπιάδες ήταν στο ξεκίνηµά τους αγώνες γυναικών! Τελούνταν προς τιµήν της Ήρας, της οποίας ο πρώτος ναός είχε κιόλας κτιστεί το 1.100 π.Χ.»
Τα λόγια αυτά της Γερµανίδας συγγραφέως Ζίγκριτ Αµµέρ (Λεοντίδου Ε. & S.R. Ammer, Η Ελλάδα των γυναικών, Εναλλακτικές Εκδόσεις) αποτελούν πρόκληση προς την παραδοσιακή ανδροκρατούµενη αντίληψη για τον αρχαίο ελληνικό αθλητισµό. Τι στ' αλήθεια συνέβαινε; Ο Παυσανίας λέει ρητά ότι κάθε τέταρτο έτος στην Ολυµπία τελούνταν αγώνες δρόµου ανάµεσα σε παρθένες (ανύπαντρες κοπέλες) προς τιµήν της θεάς Ήρας. Πρόκειται για τα περίφηµα Ηραία, τους γυναικείους Ολυµπιακούς Αγώνες, που σήµερα είναι σχεδόν ολότελα άγνωστοι, επισκιασµένοι από τους µεγάλους ανδρικούς. Λέγεται ότι τους καθιέρωσε η βασίλισσα Ιπποδάµεια από ευγνωµοσύνη προς τη θεά για το γάµο της µε τον Πέλοπα. Στα ιστορικά χρόνια, η διοργάνωση των Ηραίων ήταν επίσης στα χέρια γυναικών. Υπεύθυνες ήταν δεκαέξι γερόντισσες της Ήλιδας από τις πιο επιφανείς οικογένειες.
Το µήκος του δρόµου που διήνυαν οι αθλήτριες της Ολυµπίας, ήταν τα 5/6 του σταδίου. Αγωνίζονταν φορώντας κοντό χιτώνα, που άφηνε γυµνό το δεξί ώµο και στήθος, αµφίεση που θυµίζει τις απεικονίσεις των Αµαζόνων. Ο Παυσανίας µας πληροφορεί ότι οι αθλήτριες χωρίζονταν σε τρεις κατηγορίες ανάλογα µε την ηλικία τους. Οι αρχαίοι αγώνες συνδέονταν άµεσα µε τη θρησκεία και τα Ηραία περιλάµβαναν πολλά τελετουργικά και λατρευτικά στοιχεία. Οι δεκαέξι γυναίκες είχαν το ιερατικό καθήκον να υφαίνουν κάθε τέσσερα χρόνια τον καινούριο πέπλο της θεάς. Ακόµη, τα βραβεία που έπαιρναν οι νικήτριες είχαν θρησκευτική σηµασία: στεφάνι από την ιερή αγριελιά - δέντρο συµβολικό της γονιµότητας, της Σελήνης και της Γης - και µέρος από την αγελάδα που θυσιαζόταν στη θεά.
Η «βοϊδοµάτα» (βοώπις) Ήρα είχε ως σύµβολο την αγελάδα, ζώο ιερό που συνδεόταν επίσης µε τη Μητέρα-Θεά, τη Σελήνη και τη Γαία (ο ∆ίας σχετιζόταν µε τον Ταύρο, έµβληµα της γονιµότητας, και τον Ήλιο). Οι νεαρές νικήτριες αξιώνονταν µια 2 ιδιαίτερη τιµή, που φανέρωνε την ιερότητα των αγώνων: µπορούσαν να αφιερώσουν αγαλµατίδια µε τη µορφή τους στο Ηραίο, το ναό της θεάς στην Ολυµπία, κάποια από τα οποία σώζονται ως σήµερα.
Ήταν πραγµατικά τα Ηραία αρχαιότερα από τους ανδρικούς αγώνες; Προέρχονταν άραγε από µια παλιότερη εποχή, στην οποία οι γυναίκες και οι θεές πρωταγωνιστούσαν στην κοινωνία και στη θρησκεία;
Σύµφωνα µε την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (τόµ. Β, Εκδοτική Αθηνών) «η πιο παλιά θεότητα της Ολυµπίας ήταν η Γη. Η λατρεία της συνδέεται µε την προελληνική µορφή της χθόνιας αιγαιακής Θεάς-Μητέρας. Η λατρεία της θεάς της γονιµότητας στους µυκηναϊκούς χρόνους συνδέεται µε τη µορφή της Ήρας, της ∆ήµητρας και της Ιπποδάµειας. Η αρχαιότητα της λατρείας της Ήρας στην Άλτι (ιερή κοιλάδα της Ολυµπίας), ο ρόλος της ιέρειας της ∆ήµητρος Χαµύνης στους αγώνες των ιστορικών χρόνων και ο βωµός της θεάς στο στάδιο δείχνουν την παλιά κυριαρχία των γυναικείων θεοτήτων στην Ολυµπία». Ο ∆ίας λατρευόταν αρχικά δίπλα στην κύρια θεότητα, την Ήρα, στο δικό της ναό. Ο ναός αυτός, ο αρχαιότερος ελληνικός ναός που έχει βρεθεί, είναι χτισµένος πάνω σε ακόµη παλαιότερο βωµό, αφιερωµένο σε θηλυκή θεότητα.
Η ερευνήτρια J.E. Harrison και ο πανεπιστηµιακός καθηγητής F.M. Conford πιθανολογούν (Η προέλευση των Ολυµπιακών Αγώνων, εκδ. Ιάµβλιχος) ότι πραγµατικά οι γυναικείοι αγώνες είναι οι αρχαιότεροι µε βάση την ηµεροµηνία διεξαγωγής τους. Οι ανδρικοί Ολυµπιακοί Αγώνες τελούνταν εναλλάξ τον Αύγουστο ή το Σεπτέµβριο (Απολλώνιο και Παρθένιο κατά το ηλιακό ηµερολόγιο), δηλαδή άλλοτε πριν κι άλλοτε µετά τα Ηραία. Ο µήνας Παρθένιος πιθανότατα πήρε το όνοµά του από τους παρθενικούς αγώνες των Ηραίων - η Παρθένος, µια από τις τρεις µορφές της Μεγάλης Θεάς, ήταν επίσης τίτλος της Ήρας, η οποία ανανέωνε κάθε χρόνο την παρθενικότητά της λουόµενη σε ιερή πηγή.
Αν οι αγώνες αυτοί ήταν πράγµατι προγενέστεροι των ανδρικών, αυτό θα εξηγούσε γιατί οι ανδρικοί Ολυµπιακοί τελούνταν εναλλάξ πριν ή µετά τους γυναικείους: αν οι αγώνες προς τιµή του ∆ία διεξάγονταν σταθερά πριν τα Ηραία, αυτό θα πρόσβαλλε τη θεά. Αν πάλι συνέβαινε το αντίθετο, θα µειωνόταν το κύρος του θεού. Η εναλλαγή 3 της ηµεροµηνίας των ανδρικών αγώνων αποτελούσε πιθανόν τη λύση στο πρόβληµα αυτό.
Η Χάρισον και ο Κόνφορντ δίνουν µια ακόµη θρησκευτική προέκταση στους Ολυµπιακούς Αγώνες: πιστεύουν πως η νικήτρια των Ηραίων θα πρέπει να συµβόλιζε τη θεά, την Ιπποδάµεια-Ήρα-Σελήνη, ενώ αντίστοιχα ο νικητής των ανδρικών αγώνων τον Πέλοπα-∆ία-Ήλιο. Ίσως, λοιπόν, ένας από τους πρωταρχικούς σκοπούς των Ολυµπιάδων να ήταν η ανάδειξη των νέων που θα ενσάρκωναν το θεϊκό ζευγάρι σε µια τελετουργία γονιµότητας. Η γονιµότητα της Γης και των ανθρώπων είναι η ίδια η εξασφάλιση της ζωής, και ο ιερός Γάµος ήταν στοιχείο θεµελιώδες σε πολλές αρχαίες θρησκείες.
Η αρχαιότητα της γυναικείας λατρείας στην Ολυµπία, η εναλλαγή στην ηµεροµηνία των ανδρικών αγώνων και το γονιµικό στοιχείο του Ιερού Γάµου, που συνδέεται µε την προϊστορική Θεά, αποτελούν σαφείς ενδείξεις ότι οι Ολυµπιάδες πιθανόν να ήταν γυναικείοι αγώνες στο ξεκίνηµά τους, µια επιβίωση από πανάρχαιες προπατριαρχικές κοινωνίες. Το βέβαιο είναι ότι οι παρθενικοί Ολυµπιακοί Αγώνες, τα Ηραία, υπήρξαν και ήταν τουλάχιστον εξίσου παλιοί µε τους ανδρικούς. Ωστόσο, δηµιουργείται η απορία: γιατί οι γυναικείοι αυτοί αγώνες είναι σχεδόν άγνωστοι ακόµα και στην ίδια τους την πατρίδα, ενώ οι αντίστοιχοι ανδρικοί έχουν γίνει γνωστοί ανά την υφήλιο; Μήπως γιατί η ως τώρα ανδροκρατούµενη επιστήµη της ιστοριογραφίας συχνά παραβλέπει τη γυναικεία συνεισφορά στον πολιτισµό; Αν είναι έτσι, τότε η ολοένα αυξανόµενη συµµετοχή των γυναικών στην ιστορική έρευνα µας επιφυλάσσει κι άλλες εκπλήξεις!
Ευχαριστούμε τον αγαπητό συνάδελφο Θοδωρή Στεφανόπουλο για την προώθηση του ενδιαφέροντος δημοσιεύματος.
Πηγή: www.geocities.com/Baja/Mesa/8511/irea.html
από το ΑΝΟΙΧΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ
|
|